چک کردن مداوم گوشی هوشمند؛ تهدیدی خاموش برای تمرکز و حافظه

مقدمه
گوشی‌های هوشمند به بخش جدایی‌ناپذیر زندگی روزمره تبدیل شده‌اند. این ابزارها اگرچه دسترسی سریع به اطلاعات، ارتباطات و خدمات را فراهم کرده‌اند، اما الگوی استفاده نادرست از آن‌ها می‌تواند پیامدهای قابل ‌توجهی برای سلامت شناختی انسان داشته باشد. یکی از رفتارهای شایع و کمتر مورد توجه، چک کردن مکرر گوشی در طول روز است؛ رفتاری که شواهد علمی نشان می‌دهد می‌تواند تمرکز، حافظه و بهره‌وری ذهنی را به ‌طور جدی تحت تأثیر قرار دهد.

الگوی استفاده از گوشی؛ مسئله فقط «چقدر» نیست، «چگونه» مهم‌تر است
مطالعات رفتاری نشان می‌دهند که حدود ۶۶ درصد افراد در ۱۰ دقیقه نخست پس از بیدار شدن از خواب، گوشی خود را چک می‌کنند. این رفتار اغلب به‌ صورت ناخودآگاه و تکرارشونده انجام می‌شود و در طول روز نیز بارها تکرار می‌گردد.
نکته مهم این است که تحقیقات جدید نشان داده‌اند برای پیش‌بینی افت عملکرد شناختی، تعداد دفعات چک کردن گوشی شاخص مهم‌تری نسبت به کل زمان استفاده از صفحه ‌نمایش (Screen Time) است. به بیان دیگر، حتی اگر زمان استفاده از گوشی زیاد نباشد، اما فرد به ‌طور مداوم و با فواصل کوتاه گوشی خود را بررسی کند، احتمال بروز حواس‌پرتی و خطاهای حافظه افزایش می‌یابد.
چک کردن مکرر گوشی باعث ایجاد وقفه‌های شناختی پی ‌در پی می‌شود؛ وقفه‌هایی که مغز برای بازگشت از آن‌ها به تمرکز قبلی، انرژی و زمان قابل توجهی صرف می‌کند.

گوشی هوشمند در زندگی روزمره؛ حضور دائمی در همه موقعیت‌ها
استفاده از گوشی هوشمند دیگر محدود به زمان‌های خاص نیست و تقریباً در تمام موقعیت‌های روزمره دیده می‌شود:
در جمع‌های اجتماعی: بیش از نیمی از افراد هنگام غذا خوردن یا دیدار با دوستان و خانواده، گوشی خود را چک می‌کنند. این رفتار نه ‌تنها کیفیت تعاملات اجتماعی را کاهش می‌دهد، بلکه تمرکز ذهنی را نیز مختل می‌کند.
در محیط کار: بررسی‌ها نشان می‌دهد در یک جلسه ۳۰ دقیقه‌ای، حدود یک‌چهارم افراد دست کم یک بار گوشی خود را چک می‌کنند. این وقفه‌های کوتاه اما مکرر، تمرکز جمعی و فردی را کاهش می‌دهد.
پیش از خواب: حدود ۶۲ درصد افراد درست قبل از خواب آنلاین می‌شوند. این عادت می‌تواند علاوه بر اختلال خواب، مغز را در حالت تحریک‌شده نگه دارد و فرایند بازیابی شناختی شبانه را مختل کند.

اثرات شناختی چک کردن مکرر گوشی
از منظر علوم اعصاب شناختی، مغز انسان برای تمرکز عمیق بر یک فعالیت طراحی شده است. چک کردن مکرر گوشی، مغز را وادار به جابه‌جایی سریع و مکرر بین وظایف مختلف می‌کند؛ پدیده‌ای که با عنوان «Task Switching» شناخته می‌شود.
این جابه‌جایی‌های مداوم پیامدهای زیر را به دنبال دارند:
کاهش توانایی تمرکز پایدار بر یک کار واحد
افزایش خطاهای حافظه کوتاه‌مدت
کاهش سرعت پردازش اطلاعات
افزایش خستگی ذهنی
مطالعات نشان داده‌اند که انجام همزمان چند کار و جابه‌جایی مکرر بین وظایف می‌تواند بهره‌وری را تا ۸۰ درصد کاهش دهد. برخلاف تصور رایج، مغز انسان در انجام همزمان چند فعالیت شناختی پیچیده کارآمد نیست و در واقع به ‌سرعت بین آن‌ها جابه‌جا می‌شود؛ فرایندی که هزینه شناختی بالایی دارد.

راهکارهای عملی برای کاهش وابستگی ناسالم به گوشی
اصلاح الگوی استفاده از گوشی هوشمند لزوماً به معنای حذف کامل آن نیست، بلکه هدف، کاهش استفاده‌های غیر ضروری و مکرر است. برخی راهکارهای مبتنی بر شواهد عبارت‌ اند از:
خاموش کردن اعلان‌های غیر ضروری: اعلان‌ها یکی از مهم‌ترین عوامل قطع تمرکز هستند. محدود کردن آن‌ها می‌تواند تعداد دفعات چک کردن گوشی را به ‌طور چشمگیری کاهش دهد.
حذف نرم‌افزارهای غیر ضروری: هر اپلیکیشن اضافی، یک محرک بالقوه برای حواس‌پرتی است.
استفاده از حالت سیاه‌وسفید :(Grayscale) کاهش جذابیت بصری صفحه نمایش، تمایل ناخودآگاه به چک کردن گوشی را کم می‌کند.
خاموش کردن گوشی بین دفعات استفاده: این کار مانع از دسترسی فوری و عادتی به گوشی می‌شود.
همراه نبردن گوشی در برخی موقعیت‌ها: مثلاً هنگام پیاده‌روی کوتاه، خرید یا دیدار دوستان؛ این تمرین ساده می‌تواند وابستگی رفتاری را کاهش دهد.

جمع‌بندی
چک کردن مداوم گوشی هوشمند رفتاری رایج اما بالقوه آسیب‌زا برای سلامت شناختی است. شواهد علمی نشان می‌دهند که نه ‌تنها مدت زمان استفاده، بلکه الگوی استفاده و تعداد دفعات مراجعه به گوشی نقش کلیدی در تضعیف تمرکز، حافظه و بهره‌وری ذهنی دارند. با ایجاد تغییرات کوچک اما آگاهانه در نحوه استفاده از گوشی، می‌توان از بسیاری از این پیامدهای منفی پیشگیری کرد و کیفیت عملکرد ذهنی و زندگی روزمره را بهبود بخشید.

منبع