مسکن‌ها واقعاً چگونه درد را از بین می‌برند؟

از ایبوپروفن تا فنتانیل؛ همه چیز دربارهٔ مقابله با درد، در محل وقوع آن است.
بدون توانایی در احساس درد، زندگی خطرناک‌تر می‌شود. برای جلوگیری از آسیب، درد به ما هشدار می‌دهد که چکش را با ملایمت بیشتری به کار ببریم، صبر کنیم تا سوپ خنک شود یا در بازی با گلوله‌های برفی دستکش بپوشیم. کسانی که به اختلالات ژنتیکی نادری مبتلا هستند که باعث ناتوانی در احساس درد می‌شود، نمی‌توانند خود را از تهدیدات محیطی محافظت کنند، در نتیجه به شکستگی استخوان‌ها، آسیب پوستی، عفونت‌ و کاهش طول عمر منجر می‌شود.
در این شرایط، درد چیزی فراتر از یک حس است: درد یک ندای محافظتی برای اقدام است. اما دردی که بیش از حد شدید یا طولانی باشد، می‌تواند ناتوان‌کننده باشد. پس پزشکی چگونه این صدا را نرم‌تر می‌کند؟
مسیرهای متعددی برای انتقال سیگنال آسیب بافتی به مغز وجود دارد که زنگ خطر درد را به صدا درمی‌آورند.
جالب اینجاست که درحالی‌که مغز از مسیرهای مختلفی برای انواع گوناگون آسیب استفاده می‌کند، ولی بین این مسیرها همپوشانی‌ نیز وجود دارد. حتی جالب‌تر اینکه این مسیرهای عصبی در موارد درد مزمن یا درد ناشی از اختلالات عصبی تغییر می‌کنند و سیگنال‌ها را تقویت می‌کنند، حتی زمانی که دیگر نیازی به کارکرد محافظتی درد نیست.
مسکن‌ها با هدف قرار دادن بخش‌های گوناگون این مسیرها کار می‌کنند. با این حال، هر مسکنی برای هر نوع دردی مؤثر نیست. به دلیل تعدد و هم‌پوشانی مسیرهای درد، یافتن یک مسکن ایده‌آل دشوار است. ولی در حال حاضر، درک نحوه کارکرد مسکن‌های موجود به پزشکان و بیماران کمک می‌کند تا بهترین نتیجه را از آن‌ها بگیرند.


مسکن‌های ضدالتهابی
کبودی، پیچ‌خوردگی یا شکستگی همگی باعث التهاب بافتی می‌شوند؛ یک پاسخ ایمنی که منجر به تورم و قرمزی برای آغاز روند ترمیم بدن می‌شود. سلول‌های عصبی تخصصی در ناحیه آسیب‌دیده به نام گیرنده‌های درد (nociceptors)، مواد شیمیایی التهابی تولید شده را احساس کرده و سیگنال‌های درد را به مغز می‌فرستند.
مسکن‌های رایج بدون نسخه با کاهش التهاب در محل آسیب عمل می‌کنند. این داروها به‌ویژه برای آسیب‌های عضلانی‌اسکلتی یا مشکلات التهابی مانند آرتریت مفیدند.
داروهای ضدالتهاب غیر استروئیدی مانند ایبوپروفن (Advil, Motrin)، ناپروکسن (Aleve) و آسپیرین با مهار آنزیم COX کار می‌کنند که نقش کلیدی در تولید مواد شیمیایی التهابی دارد. مهار این آنزیم، تولید مواد التهابی را کاهش می‌دهد و در نتیجه پیام‌های درد نیز کمتر می‌شوند. در حالی‌که استامینوفن ( Tylenol یا پاراستامول) به اندازه NSAID ها ضدالتهاب نیست، ولی با مهار COX اثرات مشابهی در کاهش درد دارد.
نسخه‌های قوی‌تر ضدالتهابی شامل مهارکننده‌های COX دیگر، کورتیکواستروئیدها و اخیراً داروهایی هستند که مستقیماً مواد التهابی را غیرفعال می‌کنند.
چون مواد شیمیایی التهابی در کارکردهای دیگر بدن هم نقش دارند، داروهای مسدودکننده آن‌ها ممکن است عوارضی مانند تحریک معده یا آسیب کلیوی داشته باشند. داروهای بدون نسخه معمولاً بی‌خطرند اگر به‌درستی مصرف شوند.
کورتیکواستروئیدها مانند پردنیزولون، مسیر التهابی را از همان ابتدا مهار می‌کنند، که علت قدرت زیاد آن‌ها در کاهش التهاب است. با این حال، چون این مواد در اغلب بافت‌های بدن حضور دارند، مصرف طولانی‌مدت استروئیدها می‌تواند خطرات زیادی برای سلامتی به همراه داشته باشد.


داروهای موضعی
بسیاری از داروهای موضعی، گیرنده‌های درد (nociceptors) را هدف قرار می‌دهند. بی‌حس‌کننده‌های موضعی مثل لیدوکائین، از فرستاده شدن سیگنال‌های الکتریکی به مغز جلوگیری می‌کنند.
پروتئین‌های حسی موجود در انتهای نورون‌های پوستی نیز هدف برخی داروهای موضعی هستند. تحریک این پروتئین‌ها می‌تواند احساساتی ایجاد کند که فعالیت اعصاب درد را کاهش دهند، مانند حس خنکی منتول یا حس سوزش فلفل قرمز (کپسایسین).
از آنجا که این داروها روی اعصاب سطحی پوست اثر می‌گذارند، بیشتر برای دردهایی مناسب‌اند که مستقیماً پوست را درگیر کرده‌اند، مانند درد ناشی از زونا. در این موارد، لیدوکائین یا دوز زیاد کپسایسین می‌تواند سیگنال‌های درد را کاهش دهد.


داروهای آسیب عصبی
آسیب‌های عصبی (اغلب ناشی از آرتریت یا دیابت) می‌توانند باعث شوند دستگاه عصبی بیش‌ازحد فعال شود و حتی بدون آسیب واقعی، درد ایجاد شود. در این شرایط، بهترین داروها آن‌هایی هستند که این هشدار کاذب را خاموش می‌کنند.
داروهای ضدصرع مانند گاباپنتین با مهار سیگنال‌های الکتریکی در اعصاب، سیستم درد را سرکوب می‌کنند. البته ممکن است باعث خواب‌آلودگی یا گیجی هم بشوند.
داروهای ضدافسردگی مثل دولوکستین و نورتریپتیلین احتمالاً از طریق افزایش برخی نوروترنسمیترها در طناب نخاعی و مغز، در تنظیم مسیرهای درد نقش دارند. اما ممکن است باعث ناراحتی معده هم شوند.


اپیوئیدها
اپیوئیدها ترکیباتی هستند که از گیاه خشخاش مشتق می‌شوند. مورفین یکی از اولین اپیوئیدهایی است که استخراج شد. بعدها مشتقات طبیعی و مصنوعی متعددی با قدرت و طول اثر متفاوت ساخته شدند: مانند کدئین، ترامادول، هیدروکودون، اکسی‌کودون، بوپرنورفین و فنتانیل.
اپیوئیدها با فعال‌سازی دستگاه اندورفین طبیعی بدن درد را کاهش می‌دهند. اندورفین‌ها موادی هستند که به طور طبیعی در بدن تولید می‌شوند و سیگنال‌های آسیب را کاهش می‌دهند و احساس لذت و سرخوشی ایجاد می‌کنند.
اپیوئیدها برای برخی دردهای حاد مانند پس از جراحی، شکستگی‌ها یا درد سرطان مفیدند، اما معمولاً برای دردهای عصبی یا مزمن مؤثر نیستند.
از آنجا که گیرنده‌های اپیوئیدی در دستگاه گوارش و ریه‌ها هم وجود دارند، عوارضی مانند یبوست و سرکوب تنفس (که ممکن است کشنده باشد) دارند. استفاده طولانی‌مدت باعث تحمل دارویی می‌شود، یعنی برای اثر مشابه، دوز بیشتری نیاز است. به همین دلیل اپیوئیدها اعتیادآورند و نباید برای مدت طولانی مصرف شوند. همه اپیوئیدها مواد کنترل‌شده هستند و با تجویز پزشک مصرف می‌شوند.


کانابینوئیدها
اگرچه کانابیس (ماری‌جوانا) توجه زیادی به خاطر کاربردهای احتمالی پزشکی‌اش جلب کرده، ولی شواهد کافی برای اثربخشی آن در کاهش درد وجود ندارد.
بدن انسان به طور طبیعی اندوکانابینوئید تولید می‌کند، موادی مشابه ترکیبات موجود در کانابیس که باعث کاهش احساس درد می‌شوند. همچنین ممکن است در کاهش التهاب نقش داشته باشند. با وجود نبود شواهد قوی، پزشکان معمولاً مصرف کانابیس را به جای داروهای تأییدشده توسط FDA پیشنهاد نمی‌کنند.


تطابق دارو با نوع درد
اگرچه هشدار درد برای بقا ضروری است، ولی گاهی لازم است این زنگ خطر را خاموش کنیم.
هیچ دارویی نمی‌تواند به طور کامل درد را درمان کند. تطبیق نوع خاصی از درد با دارویی که مسیر مرتبط با آن را هدف قرار می‌دهد، می‌تواند به کنترل بهتر درد کمک کند؛ اما حتی در این حالت نیز ممکن است دارو برای بعضی بیماران مؤثر نباشد.