سندرم مردانه تحریک‌پذیر (IMS): آنچه باید بدانید

آیا تا به حال دیده‌اید که مردی (شاید خودتان؟) بی‌دلیل کلافه، بدخلق یا عصبی شود؟ دلیل این موضوع شما را شگفت‌زده خواهد کرد.
حتماً دیده‌اید مردی که بدون دلیل مشخصی تحریک‌پذیر، دمدمی مزاج یا به اصطلاح «قاطی» می‌کند. سندرم مردانه تحریک‌پذیر (IMS) اصطلاحی برای این تغییرات خلقی در مردان است. این یعنی نوسانات خلقی، کلافگی، اضطراب و خستگی در مردان. IMS معمولاً به خاطر تغییرات هورمونی، مخصوصاً تستوسترون، اتفاق می‌افتد.
بعضی وقت‌ها به آن «یائسگی مردانه» هم می‌گویند، ولی دقیقاً مثل یائسگی در خانم‌ها نیست. فرقش این است که تستوسترون در مردان آرام‌تر و حدود 0.5% تا 1% در سال بعد از 30-35 سالگی کم می‌شود، ولی کاهش استروژن در یائسگی خانم‌ها ناگهانی‌تر است. خیلی از متخصصان می‌گویند اصطلاح «یائسگی مردانه» درست نیست، چون تغییرات هورمونی تدریجی است و همه مردان آن را تجربه نمی‌کنند.
با اینکه IMS یک بیماری رسمی نیست، نشانه‌هایش شناخته شده است و می‌تواند زندگی و روابط مردان را تحت تأثیر قرار دهد. این نشانه‌ها می‌تواند شامل عصبانیت ناگهانی، حساسیت زیاد به استرس و کم شدن صبر در برابر مشکلات روزمره باشد.
تستوسترون برای سلامتی مردان خیلی مهم است، از جمله تأثیرش روی خلق و خو، انرژی، میل جنسی، ماهیچه‌ها و استخوان‌ها. تستوسترون برای رشد جنسی مردان و ویژگی‌های مردانه ضروری است.
کم شدن تستوسترون که با بالا رفتن سن در مردان (معمولاً از 30 سالگی) اتفاق می‌افتد، می‌تواند باعث بروز نشانه‌های IMS شود. این کاهش معمولاً با آندروپوز مرتبط است.
همچنین، کم شدن یا تغییرات ناگهانی تستوسترون به خاطر استرس یا عوامل دیگر هم می‌تواند نقش داشته باشد. پژوهش‌ها نشان می‌دهد که هم کم شدن تستوسترون به خاطر سن و هم افت ناگهانی آن می‌تواند در IMS نقش داشته باشد.
حتی بالا بودن استروژن یا نبودن تعادل بین تستوسترون و استروژن هم گاهی اوقات می‌تواند باعث تحریک‌پذیری و تغییرات خلقی در مردان شود. اضافه وزن می‌تواند باعث شود بدن تستوسترون را به استروژن تبدیل کند و احتمالاً باعث تحریک‌پذیری شود.

فقط هورمون نیست: عوامل دیگر هم مهم‌اند!
IMS معمولاً به خاطر چند عامل با هم اتفاق می‌افتد، نه فقط هورمون‌ها. تغییرات شیمیایی در مغز، زیاد شدن استرس و احساس از دست دادن هویت و هدف مردانه هم عوامل مهمی هستند.
استرس زیاد (کار، روابط، مشکلات مالی) نقش مهمی در بدتر شدن نشانه‌های IMS دارد و حتی روی سطح هورمون‌ها تأثیر می‌گذارد. استرس زیاد می‌تواند سطح کورتیزول را بالا ببرد و این باعث کم شدن تستوسترون و احتمال تغییرات خلقی می‌شود.
سبک زندگی هم مهم است؛ مثلاً غذای ناسالم (به ویژه غذاهای پر پروتئین و کم کربوهیدرات که می‌تواند سروتونین را کم کند)، ورزش نکردن، کمبود خواب و مصرف زیاد الکل یا سیگار هم می‌تواند روی سطح هورمون‌ها و خلق و خوی کلی تأثیر بگذارد. کم بودن سروتونین می‌تواند باعث تحریک‌پذیری و عصبانیت شود. کمبود خواب هم می‌تواند تستوسترون را کم کند.
عوامل روانی مانند اضطراب، افسردگی و احساس از دست دادن هویت یا هدف مردانه هم در بروز IMS نقش دارند. مردان مبتلا به IMS ممکن است احساس کنند به اهدافشان نمی‌رسند و این باعث ناامیدی‌شان می‌شود.
بعضی داروها هم می‌توانند باعث عدم تعادل هورمونی شوند.

حیوانات هم IMS می‌گیرند: مطالعه قوچ‌های سوئای
شاید برایتان جالب باشد که بدانید IMS تنها ویژۀ انسان‌ها نیست. این وضعیت در پستانداران دیگری که فصل تولید مثل مشخصی دارند هم دیده شده است.
قوچ‌های سوئای به عنوان یک نمونه حیوانی برای IMS شناخته می‌شوند. این قوچ‌ها بعد از فصل جفت‌گیری و با کم شدن تستوسترون، نشانه‌هایی مانند عصبی بودن، تحریک‌پذیری، بی‌حالی و افسردگی نشان می‌دهند. آن‌ها مضطرب، ترسو و بیشتر دعوایی می‌شوند.
رفتارهای مشابه در پستانداران دیگر مانند گوزن قرمز، گوزن شمالی و فیل‌های هندی هم دیده شده است.
مطالعات نشان داده است که در قوچ‌های سوئای، تغییراتی در فعالیت مغز مرتبط با مواد شیمیایی مثل سروتونین و دوپامین که تحت تأثیر سطح تستوسترون و طول روز قرار دارند، رخ می‌دهد. فرضیه این است که IMS در قوچ‌ها به خاطر کم شدن موادی در مغزشان اتفاق می‌افتد.

نشانه‌های رایج IMS در انسان‌ها عبارتند از :
احساسی: تحریک‌پذیری، تغییرات خلقی، اضطراب، افسردگی، کمبود اعتماد به نفس، حساسیت زیاد، ناامیدی، احساس درماندگی.
جسمی: خستگی، کمبود انرژی، مشکلات خواب (بی‌خوابی یا خواب زیاد)، کم شدن میل جنسی، اختلال نعوظ، کاهش حجم عضلات، افزایش وزن، گرگرفتگی.
رفتاری: عصبانیت یا پرخاشگری زیاد، بی‌حوصلگی، طعنه‌زنی، گوشه‌گیری، مشکل در تمرکز، عدم قاطعیت.
یادتان باشد که این نشانه‌ها در افراد مختلف فرق می‌کند و ممکن است همه این‌ها را تجربه نکنید.

چه کار می‌توانید بکنید؟ - راه‌های مقابله و کمک گرفتن از متخصص
اگر این نشانه‌ها را دارید، حتماً به پزشک مراجعه کنید تا تشخیص درست بدهد و کمک‌تان کند. سطح تستوسترون را می‌توان با آزمایش خون بررسی کرد.
اگر تشخیص کمبود تستوسترون داده شد، درمان‌هایی مانند جایگزینی تستوسترون (TRT) وجود دارد. البته این درمان باید زیر نظر پزشک باشد، چون ممکن است عوارضی داشته باشد. تغییر در سبک زندگی هم می‌تواند به بهبود کلی سلامتی کمک کند و اثر TRT را بیشتر کند.

پیشنهادهایی برای مدیریت نشانه‌ها با تغییر سبک زندگی:
روش‌های مدیریت استرس (تمرکز حواس، مدیتیشن، تمرینات تنفس عمیق از هاروارد هلث، یوگا، تای چی، ماساژ، شل‌سازی عضلانی تدریجی).
فعالیت بدنی منظم در بیشتر روزهای هفته، دست کم 30 دقیقه ورزش با شدت متوسط. تمرینات قدرتی مخصوصاً برای افزایش تستوسترون مفید است.
رژیم غذایی سالم و متعادل با مقدار کافی پروتئین، کربوهیدرات و چربی، دوری از رژیم‌های پر پروتئین و کم کربوهیدرات که می‌تواند تحریک‌پذیری را بیشتر کند.
اولویت دادن به خواب کافی (7-10 ساعت). کمبود خواب (کمتر از پنج ساعت) با کاهش تستوسترون مرتبط است.
دوری از مصرف زیاد الکل و سیگار.
داشتن دوستان و خانواده‌ای که از شما حمایت کنند و با آن‌ها ارتباط داشته باشید. صحبت کردن با همسر خیلی مهم است.
درمان شناختی-رفتاری (CBT) هم ممکن است برای حل مشکلات احساسی و روانی IMS مفید باشد.

بیایید حرف بزنیم!
تجربه این نشانه‌ها، نشانه ضعف نیست و شایع‌تر از آن چیزی است که مردم فکر می‌کنند. خیلی از مردان به خاطر اینکه فکر می‌کنند مشکلات هورمونی تنها برای خانم‌ها است، در اعتراف به این مشکل مردد هستند. مردان اغلب به خاطر انتظارات جامعه در مورد مردانگی، احساسات خود را پنهان می‌کنند.
روابط معمولاً بیشترین آسیب را در زمان بروز IMS می‌بینند.