اثرات آلودگی هوا بر سلامت انسان

آلودگی هوا یکی از مشکلات مهم دهه های اخیر است که اثرات سمی جدی بر سلامت انسان و محیط زیست دارد. منبع آلودگی می تواند ؛سیگار یا فعالیت های صنعتی در کارخانه ها یا وسایل نقلیه و ... باشد.

اثرات طولانی مدت آلودگی هوا بر شروع بیماری هایی مانند عفونت ها ، التهاب های تنفسی، اختلالات قلبی عروقی و سرطان به طور گسترده پذیرفته شده است. از این رو، آلودگی هوا هر ساله با میلیون ها مرگ در سراسر جهان مرتبط است. یک مطالعه اخیر ارتباط بین ناباروری مردان و آلودگی هوا را آشکار کرده است.
آلودگی هوا به کلیه اثرات مخرب هر منبعی که به آلودگی جو و یا زوال اکوسیستم منجر می شود ، گفته میشود. آلودگی هوا هم ناشی از مداخلات انسانی و هم از پدیده های طبیعی است. اثرات آلاینده های هوا بر موجودات زنده نه تنها محدود به سلامت انسان و حیوان خواهد بود، بلکه کل محیط را نیز شامل می شود. 

آلاینده های هوا و سمیت آنها 

هر ماده موجود در هوا که بتواند بر سلامت انسان تاثیر بگذارد یا تاثیر عمیقی بر محیط زیست داشته باشد به عنوان آلاینده هوا تعریف می شود.
 طبق گزارش سازمان جهانی بهداشت (WHO)؛ O3، CO سطح زمین، اکسیدهای گوگرد، اکسیدهای نیتروژن و سرب (Pb) ، شش آلاینده اصلی هوا هستند که به سلامت انسان و همچنین اکوسیستم آسیب می رسانند.
 آلاینده‌های زیادی از مواد معلق مانند گرد و غبار، بخار، دود، مه، آلاینده‌های گازی، هیدروکربن‌ها، ترکیبات آلی فرار (VOCs)، هیدروکربن‌های آروماتیک چند حلقه‌ای (PAHs) و مشتقات هالوژن در هوا وجود دارند که در غلظت‌های بالا باعث آسیب‌ می‌شوند. بسیاری از بیماری ها از جمله انواع سرطان ها میتوانند در اثر همین آلاینده ها به وجود آیند.

مهم ترین آلاینده های هوا و اثرات سمی آنها بر اندام های مختلف بدن انسان و بیماری ها در زیر به اختصار توضیح داده شده است:

اندازه ذرات آلاینده مستقیماً با شروع و پیشرفت بیماری های ریوی و قلبی مرتبط است. ذرات با اندازه کوچکتر به دستگاه تنفسی تحتانی می رسند و بنابراین پتانسیل بیشتری برای ایجاد بیماری های ریوی و قلبی دارند. علاوه بر این، داده‌های علمی متعدد نشان داده‌اند که  ذرات ریز آلاینده ها باعث :

• مرگ زودرس در افراد مبتلا به بیماری‌های قلبی و ریوی 
•  حملات قلبی غیرکشنده
•  تشدید آسم 
•  کاهش عملکرد ریه  می‌شوند.

خس خس سینه، سرفه، خشکی دهان و محدودیت در فعالیت ها از شایع ترین علائم بالینی بیماری های تنفسی ناشی از آلودگی هوا هستند. افزایش مرگ و میر ناشی از سرطان ریه و بیماری قلبی از دلایل اصلی کاهش امید به زندگی است. کاهش عملکرد ریه در کودکان و بزرگسالان که منجر به برونشیت ،آسم و بیماری انسدادی مزمن ریه (COPD) می شود نیز، بیماری های جدی هستند که باعث کاهش کیفیت زندگی و کاهش امید به زندگی می شوند. 

O3 :

  O3 به عنوان یک اکسیدان قوی، الکترون های مولکول های دیگر را می پذیرد و باعث انجام مسیرهای متعدد آنزیمی میشود که این مسیرها انتشار رادیکال‌های لیپیدی و اکسیداسیون خودکار غشای سلولی و ماکرومولکول‌ها را آغاز می‌کنند. همچنین خطر آسیب DNA در کراتینوسیت های اپیدرمی را افزایش می دهد که منجر به اختلال در عملکرد سلولی می شود.

CO :

CO ،گازی بی رنگ و بی بو است که توسط سوخت های فسیلی تولید می شود، میل CO به هموگلوبین (به عنوان یک حامل اکسیژن در بدن) حدود 250 برابر بیشتر از اکسیژن است.

• بسته به غلظت CO و طول مدت قرار گرفتن در معرض آن، ممکن است مسمومیت خفیف تا شدید رخ دهد. 
• علائم مسمومیت با CO ممکن است شامل سردرد، سرگیجه، ضعف، حالت تهوع، استفراغ و در نهایت از دست دادن هوشیاری باشد. 
• علائم ، بسیار شبیه علائم سایر بیماری ها مانند مسمومیت غذایی یا عفونت های ویروسی است.

SO2:

SO2 برای زندگی گیاهان، حیوانات و سلامت انسان بسیار مضر است.

• افراد مبتلا به بیماری های ریوی، کودکان، افراد مسن و کسانی که بیشتر در معرض SO2 هستند در معرض خطر بیشتری برای بیماری های پوستی و ریوی  شدید و پیشرفته هستند.
• نگرانی های عمده بهداشتی مرتبط با قرار گرفتن در معرض غلظت های بالای SO2 شامل تحریک و اختلال عملکرد تنفسی و همچنین تشدید بیماری قلبی عروقی موجود است. 
• SO2 عمدتاً در مجاری هوایی فوقانی جذب می شود و به عنوان یک محرک حسی، می تواند باعث اسپاسم برونش و ترشح مخاط در انسان شود. 

سرب:

سرب در خون، استخوان و بافت نرم در بدن تجمع می یابد. از آنجایی که سرب به راحتی دفع نمی شود، می تواند کلیه ها، کبد، سیستم عصبی و سایر اندام ها را نیز تحت تاثیر قرار دهد.

• سرب یک سم قوی برای سیستم عصبی می باشد، به ویژه برای نوزادان و کودکان به عنوان گروه های پرخطر.
• عقب ماندگی ذهنی، ناتوانی های یادگیری، اختلال حافظه، بیش فعالی و رفتارهای ضد اجتماعی از اثرات نامطلوب سرب در دوران کودکی است. بنابراین کاهش سطح سرب هوای محیط، بسیار مهم است.
• مواجهه با سرب اغلب مزمن و بدون علائم است و می تواند قسمت های مختلف بدن از جمله سیستم قلبی عروقی، کلیوی و تولید مثل را تحت تاثیر قرار دهد. 

No2 :

سرفه و خس خس سینه شایع ترین عارضه مسمومیت با اکسیدهای نیتروژن است، اما سوزش چشم، بینی یا گلو، سردرد، تنگی نفس، درد قفسه سینه، ، تب، برونکواسپاسم و ادم ریوی نیز ممکن است رخ دهد.

از نظر خطرات بهداشتی، هر ماده معلق غیرمعمول در هوا که باعث ایجاد مشکل در عملکرد طبیعی اندام های انسان می شود، به عنوان سموم هوا تعریف می شود. بر اساس داده‌های موجود، اثرات سمی اصلی قرار گرفتن در معرض آلاینده‌های هوا عمدتاً بر سیستم‌های تنفسی، قلبی - عروقی، چشمی، پوستی، عصبی - روانی، هماتولوژیک، ایمونولوژیک و تولید مثلی است. با این حال، سمیت مولکولی و سلولی نیز ممکن است در درازمدت باعث ایجاد انواع سرطان ها شود. از سوی دیگر، حتی مقدار کمی از سموم هوا برای گروه های حساس از جمله کودکان و افراد مسن نیز خطرناک است.

مشکلاتی که آلودگی در سیستم های مختلف بدن به وجود می آورد

سیستم تنفسی 

از آنجایی که بیشتر آلاینده ها از راه های هوایی وارد بدن می شوند، سیستم تنفسی در خط اول مبارزه در شروع و پیشرفت بیماری های ناشی از آلاینده های هوا قرار دارد. 

• بسته به دوز آلاینده های استنشاقی و رسوب در سلول های هدف، سطح متفاوتی از آسیب را در سیستم تنفسی ایجاد می کنند.
• در مجاری تنفسی فوقانی اولین اثر تحریک، به ویژه در نای است که باعث ایجاد اختلال در صدا می شود. 

سیستم قلبی – عروقی 

بسیاری از مطالعات تجربی و اپیدمیولوژیک ارتباط مستقیم قرار گرفتن در معرض آلاینده‌های هوا و بیماری‌های مرتبط با قلب را نشان داده‌اند.

• آلودگی هوا همچنین با تغییراتی در تعداد گلبول های سفید خون همراه است که ممکن است بر عملکرد قلب و عروق نیز تأثیر بگذارد.
• از سوی دیگر، مطالعه ای بر روی مدل های حیوانی رابطه نزدیک بین فشار خون بالا و قرار گرفتن در معرض آلودگی هوا را نشان داد. 
• آلودگی هوای مرتبط با ترافیک، به ویژه قرار گرفتن در معرض سطوح بالای NO2، با هایپرتروفی بطن راست و چپ همراه است. 

سیستم عصبی

رابطه بین قرار گرفتن در معرض مواد سمی معلق در هوا و سیستم عصبی همیشه مورد بحث بوده است. با این حال، امروزه اعتقاد بر این است که این مواد سمی ، اثرات مخربی بر سیستم عصبی دارند. اثر سمی آلاینده های هوا بر سیستم عصبی شامل عوارض عصبی و اختلالات روانی می باشد.

• اختلالات عصبی ممکن است عواقب مخربی به خصوص در نوزادان داشته باشد.
• در مقابل، اختلالات روانپزشکی باعث پرخاشگری و رفتارهای ضد اجتماعی می شود. 
• مطالعات اخیر ارتباط بین آلودگی هوا و بیش فعالی عصبی-رفتاری، فعالیت مجرمانه و رفتارهای نامناسب با سن را گزارش کرده اند. 
• مطالعات ،همچنین ارتباط بین آلودگی هوا و خطر بالاتر التهاب عصبی، بیماری های آلزایمر و پارکینسون را نشان داده اند. 
• برخی از مطالعات نشان داده اند که پرخاشگری و اضطراب در کلان شهرها در ارتباط نزدیک با سطح بالای آلاینده های هوا هستند.

علاوه بر آلودگی هوا ،آلودگی آب هم میتواند از نظر سلامت باعث شیوع تعدادی از بیماری ها مانند هپاتیت، تب حصبه، گاستروانتریت، اسهال خونی، وبا، مالاریا، ژیاردیازیس و کرم های روده ، بیماری های پوستی و تنفسی، کم خونی، تب زرد و تب دانگ شود.
افزایش آلودگی آب همچنین می تواند میزان سرطان و به طور خاص سرطان گوارشی را افزایش دهد .
ساکنانی که بیشتر تحت تاثیر آلودگی آب قرار میگیرند، سلامت جسمانی ضعیف تری را گزارش میکنند.

منابع :

https://www.mdpi.com
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov
https://www.ncbi.nlm.nih.gov